كارهاي‌مان پشتوانه پژوهش دارد

به گزارش  مهر، شبكه كودك و نوجوان كار خود را از آبان ماه سال ?? به صورت آزمايشي و با دو نوبت برنامه براي خردسالان و كودكان آغاز كرد. فروردين سال جاري نيز اين شبكه به صورت رسمي فعاليت خود را ادامه داد. مديريت اين شبكه را محمد سرشار بر عهده دارد كه پيش از اين هم سابقه مديريت نهادهاي فرهنگي براي كودكان و نوجوانان را داشته است.

شبكه كودك و نوجوان كه پيش از اين با عنوان شبكه پويا شناخته مي شد در اين مدت تغييرات زيادي را در برنامه سازي و رويكردها به دنبال داشته است كه در گفت‌وگويي با محمد سرشار، مدير اين شبكه، و احسان عسكري، مدير طرح و برنامه شبكه، به اين رويكردها و برنامه ها پرداخته شده است.

سرشار در اين گفت‎وگوها بيان كرد كه در حال حاضر يكي از اهداف اين شبكه راه اندازي كانال اميد براي نوجوانان است و در حال حاضر، روزي يك ساعت برنامه براي اين رده سني پخش مي شود. وي همچنين از پژوهش هاي اين شبكه و ارتباط با تهيه كنندگان و برنامه سازان شبكه هاي خارجي سخن گفت.

بخش اول اين گفت‎وگو را در زير مي خوانيد:

*شما از معدود مديران رسانه ملي بوديد كه با يك برنامه و نظريه وارد كار شديد و سوال من در وهله اول اين است كه فكر مي كنيد چقدر اهداف و رويكردهاي شما در اين مدت محقق شده است؟

محمد سرشار: مبناي طراحي شبكه كودك و نوجوان بر اساس يك طرح فكري است كه بايد با سرگرمي و عنصر جذابيت هم همراه باشد. اين مفهومي است كه در كشورهاي ديگر هم بسيار روي آن كار شده است، يعني بهره گيري از مفهوم edutainment كه دو عبارت education و entertainment را با يكديگر تلفيق مي كند. رگه هايي از اين مفهوم در قديم در بازي هاي آموزشي وجود داشت و سعي مي شد بعضي از مفاهيم را با بازي ها به بچه ها آموزش داد. ما هم با تلفيق اين دو پيش‌فرض طراحي هاي شبكه كودك و نوجوان را انجام داديم. اتفاق اصلي كه اينجا شكل گرفت و در سال هاي آينده خود را نشان مي دهد، برنامه سازي براساس نظريه تربيتي پشتيبان است. يك منظومه فكري كه ابعاد مختلف رشد كودك و نوجوان را براساس ابعاد رشد آنها طراحي مي كند و به تدريج به ما مي‌گويد كه چگونه بايد جلو برويم تا در ?? يا ?? سالگي به جوان مطلوبي برسيم كه نقش هاي اجتماعي را بر عهده مي گيرد.

اين ايده از خود رهبر معظم انقلاب است. ايشان وقتي در اوايل دهه ?? سند چشم انداز ابلاغ مي شود از مسئولان مي خواهند كه به فكر سال هاي ???? باشند به اين ترتيب كه كساني كه هنوز به دنيا نيامده اند براساس يك برنامه ريزي در آن سال ها بتوانند نقش هاي اجتماعي را بر عهده بگيرند. تعبير ايشان «صيرورت» كودك و نوجوان است. اين اولين نكته اي است كه مزيت رقابتي برنامه ريزي در شبكه كودك و نوجوان نسبت به ديگر شبكه ها بوده است. ما اين مزيت را توسعه داديم. در اين مسير ابتدا منابع تصويري موجود را با اين منظومه تربيتي تطبيق داديم و مشخص شد كه دستان ما در كجا پر است و در چه بخش هايي خالي است. يك درخت معرفتي را در نظر بگيريد كه براي خيلي از شاخه هاي آن محتواهاي تصويري تعريف شده است و شاخه هايي هم هستند كه كاملا خالي هستند. احسان عسكري مدير طرح و برنامه شبكه و همكارانش در اين بخش وارد كار شدند. من فكر مي كنم شبكه ما تنها شبكه اي است كه سفارش نامه هاي توليد دارد و براساس منظومه تربيتي پشتيبان به اين نتيجه مي رسيم كه به چه محتواهايي روي آنتن نياز داريم و بعد از تلفيق كردن نيازها ­­­­با گرايش ها چارچوب برنامه سازي را مشخص مي كنيم.

براساس سفارش نامه ها خلاقيت تيم هاي توليد از جمله تهيه كننده، كارگردان و سردبير برنامه ها مطرح است كه براساس چارچوب طرح نامه هايشان را به ما ارايه مي كنند. خوبي سفارش نامه اين است كه ما در ارزيابي برنامه از نظر محتوايي و قالبي و همينطور هدف هايي كه از ساخت برنامه مدنظر است نكات خود را به تهيه كننده بيان مي كنيم و همچنين در اين مسير خلاقيت هاي هنري و برنامه سازي به كار مي آيند تا اهداف به شكل كامل تري محقق شوند. سپس فرايند توليد اتفاق مي افتد كه فرايند پيچيده اي است و ما براساس سفارش نامه بررسي مي كنيم كه آيا اهداف در خروجي برنامه مهيا شده است يا خير و آن زمان براي پخش برنامه تصميم گيري مي شود.

مدلي كه بيان شد زيربناي نظام بودجه ريزي عملياتي است. در صداوسيما سنتي وجود دارد كه اكثر مديران قائل به ناكارآمدي آن هستند كه در آن براساس شيوه ساخت برنامه، بودجه هاي لازم تخصيص مي يابد و طبقه بندي هاي الف، ب، جيم و دال وجود دارد كه بر اين اساس بودجه شبكه ها تعيين مي شود. اكثر برنامه هاي موفق از نظر نظام بودجه اي از اين طبقه بندي تبعيت نمي كنند. به اين دليل كه اثربخشي برنامه ها در چنين نظامي سنجيده نمي شود. درحالي كه در نظام بودجه ريزي عملياتي از آنجا كه اهداف مشخص است بودجه براساس اثربخشي برنامه تخصيص پيدا مي كند. اهميتي ندارد كه برنامه با يك مجري و يك دوربين ساخته مي شود، يا مجموعه عظيمي از عوامل گرد هم آمده اند و نتوانسته اند اثر همان يك مجري و دوربين را داشته باشند. هم اكنون شما مي توانيد روي آنتن صداوسيما برنامه هاي نمايشي الف ويژه را ببينيد كه ميزان اثربخشي آنها ممكن است از يك برنامه رده جيم كمتر باشد.

كار دومي كه ما انجام داديم به نوعي در حوزه مديريت رسانه بود، اينكه بررسي كنيم كه تجربه جهاني در حوزه برنامه سازي كودك چيست كه از طراحي لوگوي شبكه هاي كودك و نوجوان در جهان گرفته تا بررسي اينكه براي چه رده هاي سني برنامه سازي صورت مي گيرد و قالب هاي برنامه سازي، ساعت پخش و حتي شيوه تكرار برنامه در نظر گرفته شد. حتي كارشناسان ما با مكاتبه هايي كه با شبكه هاي مشهور دنيا در عرصه كودك و نوجوان داشتند، در حوزه هايي مثل تكرار برنامه ها و اجراي آن در رده خردسال سوال كردند و اين برنامه ها به مدلي از مديريت رسانه در تلويزيونو اتفاقاتي كه در شبكه رخ مي دهد، منجر شد. ما به اين نتيجه رسيديم كه بايد در دسته بندي مخاطب براي هفت رده سني شامل سه رده براي خردسالان زير ? سال،  دو رده براي كودكان ? تا ?? سال و دو رده هم براي نوجوانان ?? سال به بالا برنامه داشته باشيم. البته بضاعت فعلي تلويزيون ايران اجازه نمي دهد كه ما براي اين هفت رده برنامه سازي داشته باشيم و روي سه رده كلي تر برنامه ريزي كرديم.

اين برنامه‎ريزي‎ها به سه كانال تلويزيوني منجر شد، در اين مدل يك شبكه مادر و نت‌ورك و چند كانال وجود دارد. كانال خردسالان براي زير ? ساله ها با نام كانال پويا، كانال كودكان براي ? تا ?? ساله ها به نام كانال نهال و كانال نوجوانان ?? سال به بالا به نام كانال اميد است كه از اول مهر ماه پخش آزمايشي كانال هاي خردسال و كودك آغاز شد و از ?? فروردين وارد پخش اصلي شدند. اكنون دستور كار ما روي كانال نوجوان است.

*نام كانال نوجوان چه زماني انتخاب شد؟

سرشار: همه اين عناوين شهريورماه سال گذشته طي سند راهبردي شبكه كودك و نوجوان تصويب شد.

*آن زمان با نام كانال نوجوان مطرح شده بود؟

سرشار: هيچ كدام از برندها و نمانام ها آن زمان اعلام نشدند. انتخاب اين نمانام ها هم براساس بيانات حضرت امام (ره) و رهبر انقلاب است. اگر خاطرتان باشد در دهه ?? نشرياتي هم با عنوان «نهال انقلاب» و يا «اميد انقلاب» داشتيم.

اكنون به دليل محدوديت هاي فني نمي توان فركانس هاي پخش اين كانال ها را جدا كرد بنابراين براساس مدل يك شبكه آلماني ساعات پخش را جدا كرديم، ولي با توجه به اتفاقات پيش رو اميدواريم كه هم در پخش ماهواره اي و هم در پخش زميني تفكيك ها انجام شود.

در اين اتفاقات ما به اين نتيجه رسيديم كه شبكه بايد اچ دي باشد. پيش از اين قولي به شبكه پويا داده شده بود كه مي تواند به اچ دي تبديل شود و ما توانستيم در ?? بهمن سال گذشته گامي براي اين منظور برداريم اما چون سازمان نمي توانست در زمينه فركانس كاري انجام دهد ما تصوير را به صورت قاب ?? به ? و در حالت اس دي مي بنيم ولي منابع ما اچ دي هستند و ان شاء الله بعد از شبكه سه نوبت شبكه كودك و نوجوان خواهد بود كه اچ دي شود و اين مساله هم به ما كمك خواهد كرد تا در جذب مخاطب جلو باشيم.

*شما همان اوايل كار خود در شبكه از تيم تحقيقاتي خود گفتيد و من مي خواستيم درباره اين تيم و همچنين نحوه ارتباط گيري آنها با شبكه هاي خارجي توضيح دهيد؟

سرشار: ارتباط به آن معنا كه ما با يكديگر جلسه داشته باشيم، وجود ندارد. كار مهمي كه ما انجام مي دهيم اين است كه از پژوهش هايي كه اين شبكه ها در رسانه هاي كودك و نوجوان انجام مي دهند، استفاده مي كنيم و در برخي موارد كه سوالات تكنيكي و فني پيش مي آيد، مكاتباتي را با آنها برقرار مي كنيم كه اين مكاتبات از طرف شبكه كودك مطرح نمي شود، بلكه به عنوان يك پژوهشگر كه در اين زمينه فعاليت دارد، مطرح مي شود.

حدود ??? شبكه براي سنين كودك و نوجوان در جهان وجود دارد كه در كشورهاي پيشرفته اي مثل ايالات متحده آمريكا، كانادا، انگليس و... تعداد اين شبكه ها بيشتر است. كار مهم ما در اين حوزه اين بود كه در وهله اول جايگاه پژوهشگرانه خود را شناختيم، شبكه تلويزيوني توليدكننده دانش نيست، بلكه كسب كننده دانش است، يعني بايد به مراكز پژوهشي متصل شود و عصاره دانش را گرفته و كاربردي سازد. بنابراين اگر ضعف نظريه پردازي و يا پژوهش در نهادهاي بالادستي ما وجود داشته باشد در كار ما هم به چشم مي آيد. مهم‎ترين كار ما اين بود كه به سراغ مراكزي رفتيم كه در حوزه رسانه، كودك و دين فعاليت داشتند. هم نظريه پشتيبان تربيتي و هم باقي اطلاعات را از آنها دريافت كرديم. مجموعه همايش هاي خوبي در حوزه دين، كودك و رسانه برگزار شده بود كه ما از اطلاعات آنها به خوبي بهره گرفتيم. دانشكده صداوسيما در تهران و قم پژوهشگران خوبي را تربيت كرده بود كه متاسفانه اين پژوهش ها در قفسه كتابخانه ها باقي مانده بودند و ما از همان پژوهش ها استفاده كرديم. همچنين پايان نامه هاي كارشناسي ارشد و دكترا كه در اين زمينه به نگارش درآمده بودند به  بهره برداري رسيد. همه اين موارد به عنوان پشتوانه پژوهشي ما قرار گرفت و ما به اين ترتيب افرادي را داشتيم كه در حوزه كسب دانش قوي بودند. به طور مثال، مطالعاتي كه در حوزه كودك در كانادا انجام شده بود ذهنيت ما را به خردسالان تغيير داد. اين مطالعات نشان مي داد كه حدود سه چهارم شخصيت هاي برنامه هاي خردسال مثبت و فقط يك چهارم شخصيت ها منفي هستند،يعني تلويزيون مثبت انديشي را به كل جامعه تزريق مي كند. براين اساس يك سوم فضاهايي كه در آنها برنامه ساخته مي شد خانه بود تا خردسالان بيشتر آرامش داشته باشند. يكي از دلايلي كه مجريان به كانال هاي خردسال و كودك بازگشتند همين بود تا مخاطب خردسال با يك نفر طرف صحبت باشد و به جاي انواع بازي هاي نرم افزاري با يك نفر چشم در چشم باشد كه اين مساله احساس آرامش و اطمينانش را بيشتر مي كند. حتي براي مجري خردسال محيطي شبيه به منزل در نظر گرفته شده است تا خردسالان آرامش بيشتري پيدا كنند. محيط غير منزل براي خردسال ناامن محسوب مي شود و از چنين محيط هايي مي ترسد.

خدا را شكر از آبان ماه با تاسيس شوراي تخصصي كودك و نوجوان دامنه پشتوانه پژوهشي ما گسترش پيدا كرد و من به عنوان نماينده سازمان صداوسيما اعم از برون مرزي و ديگر بخش ها با مراكز مختلف طرف صحبت شدم. اكنون پروژه روي ميز در اين شورا، بازي هاي رايانه اي است و از كساني كه در اين زمينه فعاليت دارند دعوت كرده ايم تا ابعاد مختلف را در اين حوزه باز كنند. اين جلسات برگزار شده و نكاتي هم مطرح شده است و قرار است به نتايجي كاربردي در زمينه بازي هاي رايانه اي برسيم.

*اتفاقا من سوالي هم در زمينه فعاليت هاي شوراي تخصصي كودك داشتم زيرا سال گذشته چند شوراي ديگر هم راه اندازي و خبري شد اما تنها جلسات شوراي كودك بود كه چند جلسه از آن به صورت خبري اطلاع رساني شد.

سرشار: شوراي تخصصي كودك هر دو هفته يك بار برگزار مي شود و اعضاي حقيقي و حقوقي دارد. اعضاي حقوقي، مديران ميداني سازمان صداوسيما در عرصه كودك هستند كه از معاونت سيما، برون مرزي، صدا و حوزه هاي ستادي صداوسيما دعوت مي شوند. اشخاص حقيقي و همچنين تعدادي از تهيه كنندگاني كه در اين عرصه فعاليت داشته اند نيز در شورا حضور دارند. كارشناسان مدعو را هم در هر جلسه داريم و براساس اولويت هايي كه صداوسيما، مديران ارشد، شبكه كودك و يا دبيرخانه شورا تعيين مي كند، اولويت بندي مي شود و بعد از جلسات كه طي آنها همه ايده ها شنيده مي شود به تناسب نگاهي كه به رسانه نزديك تر است، همان ايده و نگاه به كار گرفته مي شود. به طور مثال، در حوزه بازي ها ما با انواع بازي به تناسب مخاطب مشكل داريم و به اين نتيجه رسيديم متاسفانه نه بنياد ملي بازي ها و نه مراكز مرتبط ديگر در اين زمينه كاري نكرده اند. با فرض وجود يك فرزند ?? ساله با يك مشكل حركتي خاص، بازي اي برايش وجود ندارد كه بتواند مشكل وي را حل كند يا ممكن است يك نفر در املاي زبان فارسي مشكل داشته باشد و بازي اي كه بتواند اين مساله را برطرف كند، وجود ندارد. اين نگاه با رويكرد «اسرا» كه تنها مي گويد چه سنيني مي توانند از يك بازي استفاده كنند فرق دارد و برنامه ما اين است كه با كمك بنياد بازي ها، سراج و باقي نهادها اين فهرست را تهيه كنيم.

ما بايد در دستورهاي بعدي شوراي حوزه محيط زيست و حوزه مصرف دخانيات را كه در سنين نوجوان حساسيت زيادي دارد، وارد كار كنيم. يك اتفاق مثبت كه ما با آن مواجه شديم اين است كه مرتضي ميرباقري معاون جديد سيما به دليل سمت قبلي كه در وزارت كشور داشته پرونده آسيب هاي اجتماعي هميشه روي ميزش بوده و چندين جلسه با حضور رهبر انقلاب و مديران ارشد نظام برگزار كرده است. ما از او هم درخواست كرديم كه در جمع شوراي ما اطلاعات خود را ارائه كند تا بتوانيم در حوزه آسيب هاي اجتماعي ورود موثرتري داشته باشيم. ساختار شبكه كودك و نوجوان به گونه اي است كه در اين زمينه به خوبي مي تواند فعاليت داشته باشد ،زيرا اين شبكه براساس بودجه ريزي عملياتي است و مي تواند روي بعضي از آسيب ها دست بگذارد، آنها را در دستور كار قرار دهد و بعد از يك بازه زماني نتيجه گيري كند كه برنامه هايي با اين محتوا چه اثري روي جامعه داشته اند.

*چه كساني در اتاق فكر شبكه شما را ياري مي كنند؟

سرشار: ما اكنون اتاق فكر با معناي مورد نظر نداريم چون شوراي تخصصي همين كار را به طريق اولي براي ما انجام مي دهد و نه فقط براي ما بلكه براي همه كساني كه مي خواهند در صداوسيما برنامه سازي كودك و نوجوان انجام دهند. ما در دبيرخانه شورا به غير از برگزاري جلسات به دنبال رصد برنامه ها و سنجش آنها براساس اطلاعات مورد نظر هستيم. البته اين سنجش به دست خود ما صورت نمي گيرد، بلكه اطلاعات رصدي را كه توسط ديگر مجموعه ها انجام مي شود، تجميع كرده و به صورت عملياتي از آنها استفاده مي كنيم. گام بعد حمايت از پايان نامه ها و رساله هاست، به طور مثال، مساله اي كاملا تخصصي همچون نوشتن جدول پخش شبكه كودك به موضوع يك پايان نامه در دانشكده صداوسيما تبديل شده است. يكي از مشكلات ما اين است كه كساني كه نيازهاي پژوهشي دارند آنها را به مراكز پژوهشي بيان نمي كنند ولي ما چنين كاري را انجام مي دهيم حتي فهرستي از موضوعات را تهيه و منابع لازم را گردآوري مي كنيم تا پژوهشگران در اين زمينه راحت تر فعاليت كنند.

*اتفاقاتي مثل حذف لالايي از اينجا نشات مي گيرد.

سرشار: حذف لالايي به دليل مشكل در زمان بندي پخش بود، ما به محض اينكه فركانس خردسال جدا شود، مي توانيم لالايي ها را پخش كنيم.

*زماني بحث اين بود كه خردسال نبايد پاي تلويزيون بخوابد و اين مساله نبايد جايگزين لالايي هاي پدر و مادر شود، اين ماجرا با حذف لالايي ها مرتبط نبود؟

سرشار: خير. البته ما روي بعضي از لالايي ها نكاتي را مطرح كرديم ولي حداقل روي اين مساله مشكلي نداشتيم. در آن نكته هم خانواده مسئول است و اگر تلويزيون ?? ساعته برنامه پخش كند اين خانواده است كه بايد اين مديريت مصرف را بر عهده داشته باشد. اين به سواد رسانه اي خانواده ها مربوط مي شود كه البته برنامه هايي هم در اين زمينه داريم.

ادامه دارد..../110